Lokaliteti
ПРАИСТОРИСКИТЕ ЛУЃЕ ОД КОКИНО ГИ СЛЕДЕЛЕ НЕБЕСКИТЕ ТЕЛА
Во атарот на Општината Старо Нагоричане, на околу 50 километри воздушна линија од Скопје, се наоѓа старата опсерваторија Кокино. Археолозите ја датираат во 1800 година пред нашата ера, а ја создале праисториските луѓе од раното бронзено време. Мегалитската опсерваторија се наоѓа на неовулкански рид. Карпите се создадени со стврднувањето на лавата, која истекла од вулкански кратер. Времето и ерозијата направиле процепи. Дел од тие процепи направени од природата биле главните маркери низ кои се следеле циклусите на Сонцето и Месечината и се мерело времето. Бронзените луѓе ги набљудувале планетите, а остатоците пронајдени на овој локалитет укажуваат на нивната висока развиеност. Тоа ги побива вообичаените мислења или предрасуди дека овие праисториски луѓе биле дивјаци.
Физичарот Ѓоре Цанев од планетариумот при Младинскиот културен центар во Скопје, кој неколку години прави археоастрономски анализи во Кокино, вели оти сме во заблуда дека Сонцето постојано изгрева на Исток. Истражувањата во Кокино покажале дека Сонцето само двапати годишно изгрева точно на Исток и, исто така, два пати заоѓа на Запад. Сите други денови од годината има отклонувања.
Камените маркери во минатото ги означувале местата за изгревање на Сонцето и Месечината во периодите на кусодневица, рамнодневица и долгодневица, како и нивните отклони. "Сонцето, всушност, само на рамнодневиците - на 21 март и на 21 септември - изгрева точно на Исток и заоѓа точно на Запад. Потоа постепено има отклонување до 45 степени", вели физичарот Цанев.
Местата на изгревање кои се опфаќаат со природните маркери на мегалитните стени во Кокино укажуваат дека изгревањата на исто место на Сонцето се повторуваат на 18,6 години. "Очигледно, вели Цанев, некои членови на племенската заедница имале задача секојдневно да ги следат движењата на небесните тела и да прават календари за одредување на деновите за ритуалните обреди, како и за започнување на сезонските работи во земјоделството и сточарството" вели Цанев.
Опсерваторијата е сместена на две скалести платформи од кои се следеле планетите. На горната платформа се пронајдени траги од неколку објекти и делови на керамика.
Опсерваторијата е откриена од дивите копачи во 2001 година. Дел од предметите кои тие ги пронашле таму ги однеле во Музејот во Куманово. Набргу потоа археологот Јовица Станковски и неговата екипа од Музејот почнале да го истражуваат локалитетот и дошле до сознанијата дека тука се наоѓало светилиште каде што се величал култот на Големата мајка Земја и на таткото Сонце. Тоа довело и до претпоставката дека на истото место е и старата опсерваторија.
Според наодите на археолозите, на локалитетот Кокино, всушност, немало живеалишта туку дека опсерваторијата воедно била и светилиште, а во процепите на стените се ставале предмети наменети за нивните божества. На локалитетот има и еден вид престол, каде што, најверојатно, седеле старешините и водачите на племето.
Мегалитната опсерваторија во Кокино се вбројува меѓу највредните стари опсерватории во светот. Заради тоа, во 2005 година американската вселенска агенција НАСА во листата од 15 вакви опсерватории во светот го рангираше Кокино на четвртото место.
Manastir Zabel - Staro Nagorichane
Едно од најстарите духовни светилишта во Кумановско, манастирот "Забел" во селото Старо Нагоричане, се распаѓа. Во него одамна е замрен духовниот живот и поради тоа голем број верници, предадени на традицијата, го посетуваат само на денот на патронот, иако имаат желба вратите на манастирот постојано да бидат отворени.
Црквата "Пресвета Богородица" во манастирот "Забел" е изградена 1330 година, но како и повеќето православни светилишта во Македонија, во времето на турското владеење била целосно срушена.
Според легендата што ја прераскажуваат жителите од овој крај, од разурнатиот манастир останале само три гроба во олтарот. На некој човек од селото му се сонило дека во еден од гробовите има скриено богатство, со кое треба да се обнови стариот манастир. Тој навистина откопал злато, а потоа отишол кај игуменот во матејчкиот манастир да побара согласност од Цариград да му дозволат да го подигне светилиштето. Обновата почнала во 1852 година. На темелите на старата црква, со димензии од 12 на 7 аршини, за четири години бил изграден новиот храм. Мајсторите го поставиле и олтарот, но не успеале докрај да го изработат фрескоживописот и внатрешно да ја уредат црквата. И по толку години постоење, досега никој не се нашол да ја уреди црквата.
Манастирот "Забел" се наоѓа на тромеѓето меѓу селата Никуљане, Старо Нагоричане и Челопек, на петнаесетина километри од Куманово. Местото на кое е изграден потсетува на гнездо. Неговата скриеност од сите страни и зафрленоста не биле пречка ова духовно светилиште некогаш да врие од луѓе и живот. "Порано тука се вкрстувале многу патишта, па во манастирот доаѓале многумина верници и патници-намерници, кои ноќевале во конаците. Со својата плодна земја и густа шума, манастирот бил еден од најбогатите во земјата. Го опслужувале дваесетина семејства, кои одгледувале над 200 овци, 20 грла крупен и ситен добиток. Во манастирскиот двор имало неколку бунари, амбари, воденица за мелење брашно, фурна и се друго што му требало на едно богато селско домаќинство. Во него, се до средината на минатиот век, живееле и калуѓери. По војната тие биле протерани и животот во манастирот замрел", вели Слободан Јовановиќ од Старо Нагоричане, претставник од црковниот одбор.
Негрижата и запуштеноста довеле до целосно распаѓање на конаците, шталите, помошните простории. Распаднати се и манастирските порти. Руинираните објекти немо сведочат за негрижата на човекот кон духовното наследство.
Црквата "Успение на Пресвета Богородица", сепак, успеала низ вековите да му се спротивстави на времето и да зачува дел од убавината што и ја дариле градителите. Но, пред две години од црквата се украдени четири икони стари над сто педесет години. Иконата на Мајка Богородица и уште три други, со димензија од метар и половина на седумдесет сантиметри, се извадени од нејзиниот олтар. Ги изработил познатиот живописец Дичо Зографот и нивната вредност е непроценлива. Од нив се уште нема никаква трага. Постарите жители велат дека ова не е прва кражба и дека судбината на оваа црква е многу тажна, бидејќи никој вистински не сака да се заложи за нејзино обновување.
На празникот Голема Богородица манастирот беше преполн со народ и верници, кои дојдоа на прославата. Во дворот на црквата се делеше манастирско гравче, а на празничната трпеза имаше многу гости. На ливадите и полјанките во дебелите дабови сенки, луѓе на сите возрасти уживаа во прекрасната природа, далеку од градската жега.
- Ова место е Божји рај. Тука природата е недопрена, а Господ не штедел кога ја создавал. Има се што може да се посака за одмор на душата. Сега, човекот треба да се погрижи да ги искористи овие убавини. Ние мораме да и помогнеме на црквата да го врати некогашниот сјај на ова свето место. Општината да обезбеди средства за изградба на инфраструктура и да создаде излетничко и духовно место, кое многу му недостига на нашиот крај - вели една посетителка.
Годинешнава посетеност на "Забел" за Голема Богородица влева надеж дека овој храм набрзо вистински ќе заживее и широко ќе ги прифати потомците на своите градители.
Manastir Sveti Joakim Osogovski - Kriva Palanka
Манастирскиот комплекс Св. Јоаким Осоговски е лоциран на околу 3 км. источно од Крива Паланка и зазема прекрасна положба на стрмните падини на шумовитата долина Бабин Дол односно месноста Сарандопор, што на грчки јазик значи четириесет кривини.
По својата содржина, манастирскиот комплекс Св. Јоаким Осоговски е најголем на територијата на Република Македонија, што му дава посебен белег.
Самиот манастир се наоѓа на надморска висина од 825 метри. Просечната годишна темперетура е 10.8°C (во текот на летото просечната темперетура е 16.7°C, а влажноста на воздухот 62%).
Manastir Prohor Pchinjski
Нашиот северен сосед, во манастирот "Свети Прохор Пчињски", ќе гради нов иконостас, а црквата ќе добие и потполно нов изглед и во таа насока веќе почнаа значајни зафати. Како што пренесува српскиот весник "Глас Јавности", неодамна завршиле и интензивните археолошки ископувања во манастирскиот комплекс од страна на Заводот за заштита на спомениците од Ниш. Повод за интензивните ископувања било поставувањето на подно греење.
"Во 16 век, како што веруваме, манастирот бил многу богат. Додаден е уште еден олтар, параклис посветен на Богородица, така што манастирот има два олтара. Еден посветен на Светецот, а другиот на Богородица", вели Александар Алексиќ, еден од археолозите што работеше на ископувањата. Весникот пренесува дека при копањето во внатрешноста на црквата, до два метра во длабочина, биле пронајдени темелите на црквата на кралот Милутин, но не и крајот на манастирските темели од сегашниот објект. Се претпоставува дека започнатите темели биле предвидени за многу поголем објект.
Ископувањата откриле дека целиот простор околу старата црква бил некропола. Според српскиот весник, во подот под манастирот се пронајдени многу пари од турско време и доцниот Среден век.
Што се однесува до копачите на злато, какви што во овој дел од јужна Србија ги има многу, проверено е дека се неточни приказните дека под олтарот се крие закопано злато, од времето на Александар Македонски. "Просторот околу олтарот е прекопан и не е најдено баш ништо", пренесува "Глас Јавности".
Иако археолозите се задоволни со завршената работа, мештаните негодуваат поради големото нарушување на внатрешноста на манастирот, која кај населението од овој крај се почитува како свето место.
Skachkovce
Во кумановското село Скачковце, во 18 век владеел Јашар-бег кој ги уживал сите благодати на животот, но не бил среќен, бидејќи носел голема рана на срцето. За неговиот тешко болен син немало спас. Барал лек насекаде по светот, но помош немало од никаде. Во тие денови на болка и неизвесност, на сон му се јавил Господ кој му рекол чарето да го бара во покајание и молитва пред Крстот, кој се наоѓа на високиот рид над селото. Бегот не поверувал во претскажувањето. Како што одминувало времето, болеста на детето напредувала, а семејството се повеќе паѓало во очај и безнадежност дека нема лек за синот. Еден ден во беговата куќа дошла една старица и со страв на господарот му кажала дека му носи порака од Бога за спас на неговото чедо.
"Детето да го однесете на ридот пред Светиот крст за да оздрави и долго да поживее", им рекла бабата. Тогаш бегот се сетил и на својот сон и немајќи каде, решил да го прифати аберот што му го праќал севишниот. Се искачил на ридот на светото место паднал на колена пред Крстот и почнал да се моли за здравје на детето. Ветил пред селаните дека ако Господ ја услиша неговата молба, на христијаните од селото ќе им дозволи да изградат манастир на светото место и ќе ги ослободи од плаќање на сите давачки. Пред очите на присутните кај Крстот се случило чудо. Дотогаш неподвижното дете станало од постелата и почнало да чекори кон кулата која се наоѓала од спротивната страна на крстот. Пресреќен од она што го гледа, Јашар-бег наредил местото да се заштити како свето, а Света Троица, денот на победата над тешката болест на син му, да се празнува како најголем празник. Брзо потоа тој издал и декрет во кој наредил православните од Кумановско и Светиниколско на првиот ден по Духовден да не работат за да можат во предвечерјето на празникот Света Троица да се собираат и да прославуваат.
Оваа легенда за моќта и силата на Светиот крст во селото Скачковце се пренесува и прераскажува веќе три века. Ветувањата што бегот ги дал за спасение на својот син делумно ги исполнил. Ги ослободил селаните од плаќање данок, им ја разделил земјата од својот чифлик на сиромашните, ги ослободил од работа на празникот Света Троица, но не го изградил ветеното светилиште. Местото каде што требало да никне духовниот храм со векови стоело пусто обраснато во трње и трева, а селаните го посетувале само за празникот. Три века подоцна, еден од потомците од Скачковце, прота Стојан Пајковски се нафатил да ја реализира желбата на неговите предци.
- Пред својата смрт мојот дедо Насе Пајковски ми остави аманет да го обележам Светиот рид со Божји храм. На смртна постела ми рече: 'Синко, те молам исполни ми ја последната желба која досега никој не можеше да ја оствари. Обележи го ова место, бидејќи тебе ти падна чест да служиш на олтарот на својот народ и на нашата православна вера", се сеќава прота Пајко. Тој откако се вратил од Австралија каде бил на повеќегодишна мисија, се зафатил да ја исполни преземената обврска. "Кога во 1991 година на Света Троица, по долги години стапнав на ова место, во длабочината на мојата душа како да почувствував дека ме следи духот на мојот дедо Насе. Во мислите ми дојде неговата последна желба, а пред очите ми се појави сликата на Крстот блеснат во сета негова убавина. Си дадов завет дека со Божја помош ќе го возобновам стариот крст, а покрај него ќе изградам манастир. Веднаш заминав кај моите родители Деска и Санде и им ја пренесов мојата одлука. Трогнати од мојата решителност, посакаа работата да ја завршам побрзо додека тие се живи за да ја почувствуваат семејната гордост и да ја прослават убавината и големината на Крстот", раскажува прота Пајко.
Со тешка и напорна работа, попот Пајко успеал со механизација да го пробие патот до Крстот и да доведе струја. На 8 јуни 1998 на големиот празник Света Троица бил поставен Светиот крст, висок 12 метри и широк 7 метри кој ги симболизира 12 апостоли. Наредната година на истиот празник биле удрени и темелите на манастирот Света Троица кој во 2000 година бил целосно изграден и осветен. Две години подоцна биле изградени и манастирските конаци. Денеска манастирскиот комплекс претставува вистински рај за очите и душата. На површина од 18 хектари засадени се 2.600 украсни зимзелени дрвја, а целиот комплекс е опкружен со дабова шума. Зеленилото е пресечено со уредени патеки, клупи за одмор и летниковци каде верниците и гостите можат да се одморат по прошетките. До Крстот се наоѓа големата трпеза направена од камен каде за празниците можат да седнат и над сто гости на црковниот ручек, има чешма, бунар, фурна и прекрасна фонтана изработени од квалитетен камен.
"Комплексот се наоѓа на само 12 километри од Куманово на патот кон Свети Николе на надморска височина од 500 метри и пружа прекрасен поглед на Градишко Поле. Има карактеристики на воздушна бања и тука е идеално за престој на лица со срцеви и респираторни проблеми. Природата е недопрена, оти во близина нема ниту еден индустриски загадувач или фабрика. Во конакот имаме соби за ноќевање и кујна за гостите, а оброците по желба ќе ги подготвуваат жените од селото. Сакам да го поттикнам развојот на селскиот туризам затоа што во целиот регион јадењата се приготвуваат на традиционален начин по рецептите на нашите баби. Мислам дека во ова време на брзо живеење токму тоа им недостига на нашите луѓе кои во трката по пари ги заборавија своите корени и традицијата ", вели прота Пајко.
За потребите на манастирот, Пајковски одгледува кокошки, а има и ретки примероци на фазани, пауни, препелици и друга украсна живина која ја чува во убаво уредени кафези. На манастирското земјиште има засадено жито, а има и 10 пчелни места за добивање квалитетен мед и за производство на восок за потребите на манастирот. И покрај повеќенаменските содржини и многуте планови за иднината, за прота Пајко комплексот е духовен центар од каде тој кога ќе замине во пензија, ќе ја пренесува православната вера на младите. Во конакот има библиотека со над 3.000 книги од сите жанрови, а пред се теолошка литература и етнолошка соба со народни носии и стари предмети. Тој размислува еден ден да ги прошири конаците со уште 36 соби и да го заживее монашкиот живот. Стојан Пајковски, многу попознат кај своите верници и пријатели како прота Пајко, работи како свештеник во црквата Свети Димитрија во Скопје, но, како што кажува самиот, со мислите и душата постојано е во неговиот манастир, каде со сопругата Марина го поминува секој слободен момент.
Cocev Kamen
Карпата Цоцев Камен во близина на кратовското село Цоцевци е една од ретките во Македонија кои знаат да "зборувааат". Уште кога ќе се забележи од далеку крпата како да ги повикува посетителите. На прв поглед личи како и секоја друга поголема карпа во Македонија, но чудно е што веднаш го задржува погледот. Нејзините вдлабнатини во вид на пештери се разместени на чуден начин, како на катови и сите како да комуницираат една со друга. Но она што се забележува од далеку не е ништо во однос на импозантниот локалитет кој се отвора пред очите на само неколку чекори од карпата. Пештери, платоа, базени, остатоци од своевидни скали, седала, камен престол, патеки и ред други знаци покажуваат дека тука некогаш престојувале луѓе. Но сето ова не може да се види наеднаш. Иако пештерите се отворени и се гледаат речиси е невозможно да се открие како се стигнува до сите нив. Цоцев Камен е локалитет каде не може да се оди без водич. Стевче Доневски од центарот за карпеста уметност во Кратово на прсти го знае секое делче од карпата.
"Во пештерите на Цоцев Камен има само еден влез, со две порти. Едната е наречена мала порта. Се наоѓа меѓу две карпи и е многу тесна, а другата, големата порта е формирана од карпи со многу поголеми димензии. На sидовите од карпата кај големата порта има вдлабнатини во форма на буквата Г кои укажуваат дека тука имало и дрвена врата. Само од ова место може да се стигне до скалите кои водат до пештерите и разните нивоа на Цоцев Камен", вели Стевче Доневски од Центарот за карпеста уметност. Скриен тесен влез бил неопходен за место како што според кажувањата на Душко Алексовски, основач на првиот Центар за карпеста уметност во Македонија, бил Цоцев Камен. Тој вели дека оваа карпа некогаш била светилиште со жртвеник и простор за духовни церемонии, а на едно од повисоките места на карпата, сместени се елементи кои укажуваат дека тука имало опсерваторија.
"Додека се изведувале духовните церемонии на разните платоа од карпата, влезовите се обезбедувале. Кај големата порта, според сите мои досегашни истражувања обично стоела и вооружена стража за да не се попречува церемонијата, а стражари имало и кај малата порта", вели Алексовски. Главните церемонии се извршувале во пештерата на второто ниво на Цоцев Камен. Во неа издлабени се едно мало и едно големо корито. Покрај нив има еден повисок дел, кој според кажувањата на Алексовски најверојатно бил место каде седеле официјалните лица, а непосредно до двете корита, на повисокото плато издлабени се две минијатурни корита, идентични на двете големи.
"Локалитетот датира од бронзено време и сите знаци укажуваат дека пештерата со двете корита некогаш била светилиште посветено на богот на виното и плодноста. Тука племињата што живееле во околина принесувале дарови на боговите. Има знаци на подот на светилиштето кои укажуваат дека даровите се носеле во керамички тањири кои тука и се кршеле. Луѓето оставале еден дел од тањирот во светилиштето, а другиот го носеле дома за да ја остварат врската со боговите. Дар најчесто било грозјето, а се носело од почетокот на гроздоберот па се до неговиот крај. На една од карпите во Цоцев Камен дури има и вдлабено винова лоза. Освен тоа на ова плато се изведувало и ритуално капење. Над пештерата со двете корита има два базени. Едниот е голем и собира околу 10 кубици вода. Водата од базените во дел од церемонијата била пуштана да тече и паѓала точно во пештерата со коритата каде поминувале луѓето и го изведувале ритуалното капење", раскажува Алексовски.
Според него, за да се обработи карпата и да се направат базените на таа височина потребни биле натчовечки напори. Тие биле покриени со дрвени греди, а надворешниот sид на големиот базен е во форма на триаголник. Во еден од ќошевите на триаголникот, (најнискиот) имало дрвен чеп кој се кревал кога требало водата да истече, над базенот, пак, во карпата е вдлабена алка на која со коноп се закачувал чепот.
Од светилиштето преку вдлабени скали во каменот кои се многу стрмни се стигнува до жртвеникот. Тоа е окриено рамно плато, на кое се принесувале жртви. На северната страна имало портрет - скулптура на некој од античките богови ставена во камена рамка. Рамката стои и денес, но скулптурата според кажувањата на Алексовски ја искршиле копачи на злато мислејќи дека во неа има скриено богатство. Оваа портрет - скулптура била забележана и во записите на Стеван Симиќ од 1911 година, историчар чии дела се во Државниот архив на Србија и Црна Гора.
Дел од духовните церемонии се изведувале и на платото каде и денес стои престол. Од десната срана на престолот се изработени седишта за неколку лица. Ова плато и престолот се претпоставува дека ја сочинувале тогашната опсерваторија.
"Лево од престолот, на исток на соседниот рид има мегалити или ориентири по кои се одредувала позицијата на сонцето. На мегалитите, како и насекаде низ капрата Цоцев Камен има карпести гравири - квадратни и полукружни вдлабнувања во карпите", објаснува Алексовски.
Пештерите и платоата во кои се изведувале ритуалните церемонии се на источниот дел од Цоцев Камен. Истражувачите велат дека тоа бил многу мудар чекор на племињата бидејќи на оваа страна нема ветар. Пештери има и на западната страна, но таму не се изведувале ритуалите и до нив може полесно да се стигне. Во една од нив најдено е своевидно писмо.
"Исцртани се некои знаци на sидот во пештерата кои имаат црвена боја. Местото не го фаќа дожд и најверојатно поради тоа се уште стои писмото. Не можеме ниту да претпоставиме за каква боја се работи. Писмото е откриено сосема случајно. Заврнало дожд и некој овчар од блиските села се затекнал на западната страна на Цоцев Камен и за да се засолни од дождот влегол во пештерата и го забележал писмото. Од него дознавме за овој запис", вели Стевче Доневски од Центарот за карпеста уметност.
Локалитетот Цоцев Камен и неговата вредност го открил Алексовски уште во 1971 година и ги информирал тогашните надлежни органи. Тој е единствен локалитет во Југоисточна Европа кој на едно место обединува жртвеник, светилиште, простор за духовни церемонии и опсерваторија. За него се известени Заводите за заштита на културни споменици, но досега не се нашол човек што навистина ќе се заинтересира и ќе го актуелизира.
Луѓето кои знаат за Цоцев Камен во Македонија на прсти може да се избројат. Душко Алексовски прави напори да го заштити овој локалитет и да го направи туристичка атракција, а за тоа добил ветување и од тенорот Борис Трајанов кој го посетил Цоцев Камен, но не во улога на пејач туку како амбасадор на УНЕСКО. Алексовски вели дека добил ветување дека Трајанов ќе стори се за да го заштити ова богатство. Во четвротокот оваа недела пак, со цел да го актуелизира ова место Алексовски имаше гости од Словенија кои се искачија на карпата и со голем интерес го следеа излагањето на Алексовски.
Цоцев Камен е карпа висока стотина метри и искачувањето по нејзините стрмнини е еднакво на некој ектремен спорт бидејќи местото не е заштитено и само еден погрешен чекор може да биде фатален. За оние што не веруваат во величината на овој локалитет Алексовски вели: "Кој не верува може да се увери на самото место".
Strnovac
Кај кумановското село Стрновац, на местото каде што во минатото во топли езерца се бањале биволи, изграден е бетонски базен кој постојано се полни со лековита вода. Термалниот извор клокоти како зовриена вода во тенџере и низ широчинката меѓу високите дрвја покрај реката Пчиња шири пареа со миризба на варено јајце.
Тие што барем еднаш се избањале во базенот, велат дека водата е маѓепсна. Кожата ја правела мека како памук и нежна како свила, а температурата од околу педесетина степени била одлична за лекување на реума и болки во коските. Топлата вода од Стрновац бргу ги зараснувала и раните кои тешко заздравуваат.
Скриен во живописна природа, лековитиот извор Стрновац има посетители и лете и зиме. Тој е таинствено место за одмор и уживање, далеку од асфалтираниот пат по кој се оди до граничниот премин Пелинце. До него се стигнува само по тешкопрооден макадам кој е поврзан со дрвен мост над Пчиња, преку кој се оди до селото Стрновац.
Мештаните велат дека е најубаво преку лето кога за да се влезе во базенот, се чека ред. Цел ден и цела ноќ вриело од посетители. Тие дури и им го научиле распоредот кога доаѓаат, па на шега раскажуваат кој, кога и зошто доаѓал за термалната вода.
Од 5 часот утрото до 17 часот, велат мештаните, во топлата вода ја затегнувале отпуштената кожа и ги лекувале болките од реума стари лица. Кога ќе почнело да се смрачува, по 17 часот до полноќ во базенот под отворено небо уживале вљубените. До мугри, пак, во лековитата вода се трезнеле пијани. Тие што пробале да се освестат со неа, тврдат дека дејствувала за многу кратко време, па и на најпијаните им ги отворала очите само за дваесетина минути.
Преку зима нема многу посетители, тие доаѓале само одвреме-навреме, ако си имале некоја мака или ако сакале да уживаат во топлата вода, дури и тогаш кога се околу изворот е смрзнато. Не работат и неколкуте импровизирани кафеани кои биле отворени пред две-три години. Тие заживувале во пролет и лето.
М-р Неделко Ѓорѓевиќ, инженер геолог од Куманово, кој е еден од иницијаторите за откривање на лековитата вода, вели дека првите дупчења кај базенот биле направени од ЗИК "Куманово" во 1972 година. Тогаш се дупчело до околу 300 метри, по што на површината избила вода со температура од 42 до 46 степени.
"Ако се дупчи површина која ќе биде на многу поголема длабочина, очекуваната температура на водата треба да биде до 185 степани", ни рече Ѓорѓевиќ.
Но термалниот потенцијал не е искористен. Лековитата вода, богата со сулфур, железо, хидрокарбонат, калиум, натриум и со други минерали, повеќе од 30 години истекува од базенот и се влева во Пчиња. Поради големото количина железо, откако ќе испари, почвата и камењата околу изворот стануваат црвени.
Ни просторот околу базенот не е уреден. Насекаде околу термалниот извор се расфрлани пластични шишиња, лименки, ќесиња, хартии, се и сешто. Нема никаков објект, а само на педесетина метра од базенот е направено полско веце. Ѓорѓевиќ вели дека местото каде што е направен базенот е земјиште во сопственост на државата и таа треба да води грижа за неговото одржување. Пред триесетина години, раскажува Ѓорѓевиќ, за искористување на термалната вода била заинтересирана некоја фирма од Израел. Во седумдесеттите години Израелците сакале да направат плантажи за одгледување зеленчук и овошје кои ќе се наводнувале и затоплувале со водата од изворот. Тие дури сакале кај Стрновац да направат бањски комплекс, но идејата на фирмата од Израел останала само празно зборување. "Времињата се променија, ЗИК 'Куманово' се распадна и прекрасниот проект никогаш не се реализира. И сега има заинтересирани фирми за добивање на концесија за полнење на водата, но не знам зошто државата не им дозволува", вели Ѓорѓевиќ.
Kokino
Stone thrones, astronomical marks, plateaus designed for observations of the sun, the moon and the stars, a room for rituals - these are only a few of the elements of the ancient observatory of Kokino, where a civilisation that inhabited this area 38 centuries ago, unidentified by now, carried out astronomical observations of the skies. The megalithic observatory of Kokino is unique in the Balkans, and wider in Europe, for its values, whereas in its beauty it is up to par to the legendary Stonehenge.
Мегалитската опсерваторија Кокино, заедно со населбата околу неа, на која во моментов се вршат археолошките ископувања ќе биде првата која ќе биде прогласена за културен предел, поим што се воведува со новиот Закон за заштита на културното наследство. Ова ни го потврдија и од Управата за заштита, како и археологот раководител со локалитетот Јовица Станковски. Според Законот, овој поим во себе ги вклучува и природните и културните вредности на одреден предел.
Целиот простор околу мегалитската опсерваторија и археолошкиот локалитет Кокино во последно време добиваат нови насоки во своето обликување. Тоа се случува откако и нашата влада оддели тројно повеќе пари за археолошките истражувања кои досега се одвиваа во многу скромни услови. Во јулскиот дел од работата Станковски предводи четиричлена екипа од експерти и 20-ина работници. Тој вели дека годинава добиле 300.000 денари, што е тројно повеќе од инвестициите во претходните четири години, откако тој го посочи значењето на локалитетот.
Сепак, овие пари уследија откако и американската вселенска агенција НАСА го рангираше Кокино на четврто место во светот, по опсерваториите Абу Симбел во Египет, Стоунхенџ во Велика Британија и Анкор Ват во Камбоџа. Станковски вели дека овој локалитет е еден од оние на кои не им се потребни посебни зафати за да може веднаш да се стави во функција на т.н. културен туризам. Локалитетот веќе го посетуваат бројни туристи од странство, особено, вели Станковски, организирани групи од Словенија. Затоа и нивната следна етапа на работа, која ќе се одвива во август, ќе биде токму насочена во олеснување на туристичките разгледувања. Таа кампања ќе се реализира со помош на холандски пари од фондацијата ИПК, при што ќе биде подготвен флаер и мултиетничка група од 40-ина деца ќе работи проект што во себе ќе има еколошки, едукативни, археолошки аспекти. Локалитетот ќе биде расчистен од отпад и ќе бидат трасирани патеки за движење на гостите. Атрактивноста на мегалитската населба, покрај значењето на самата опсерваторија која датира од 1.800 година пред н. е. со археолошките истражувања ги привлекува туристите и за населбата и луѓето кои овде се населуваат подоцна, помеѓу 1.100 и 1.400 година пред н. е.. Како што велат научниците, се работи за номадски племиња кои останале на овој потег при големата егејска преселба во 13 и 12 век пред н.е. кога дошло и до уништувањето на микенската цивилизација.
Ginovce
Некаде на половина пат возење од Куманово кон Крива Паланка, до самиот коловоз стои табла со известување - Спортско рекреативен центар Гиновце. Информација доволна да ја побуди љубопитноста на секој минувач, па и нашата. Си помислуваме зошто да не, и скршнуваме од главниот пат. За само по неколку минути возење и поминати 2,5 километри по навистина тесен, но асфалтиран пат, пристигнуваме на нашата дестинација. На малата ширинка која претставува паркиралиште веќе се наоѓаат десетина возила со регистрација од сите делови на државата,Тетово, Куманово... и најмногу Скопје. Очигледно местото им е познато на љубителите на природата. Доаѓаме и до влезот. Уреден со природен материјал, камен и дрво претставува оригинален и интересен начин да се претстави една природна убавина, секако дополнително култивирана и приспособена токму за пријатен викенд- одмор.
Веќе по неколку чекори преку импровизираниот мост, не пречекува вработениот домаќин. Работното место му е покрај ладилникот со храна за риби и вагата. За да нема забуна, тука е и огласната табла со куќниот ред на овој спортско-рекреативен центар. "Рибата во езерото може да се лови максимум со три трски, работното време е од седум до 20 часот за што ќе издвоите 100 денари, ако, пак, сакате да ловите ноќе, тоа задоволство ќе ве чини двесте денари. Ако уловената риба ја носите дома, ќе платите по 160 денари за килограм, а можете да изразите желба таа да ви биде подготвена во ресторанот кој работи во составот на центарот." Ова се само дел од информациите што веднаш ги добиваме.
Повелете, кратко и јасно ни се обраќаат додека ние го разгледуваме просторот околу нас. Чиниш, рај на земјата, а мирот и тишината што веднаш ја забележавме ја нарушува само крикот на јатото птици, кои одвреме-навреме поминуваат од тука. Дури и рибарите сместени и удобно навалени во столчињата, на десетте платформи покрај езерото, молчат. Уживаат во природата и медитираат. Набрзо дознаваме дека со себе повеле и друштво. Пријателите или семејствата, спасот од горештините го побараа во сенката на големите крошни кои надвиснуваат над површината на езерцето длабоко околу четири метри, во кое, речиси, на секоја секунда можеа да се забележат акробациите на голем број риби.
- Ова е вторпат како тука доаѓам со семејството и пријателите. Од Штип сум и овдека навистина се релаксирам. Бев минатиот викенд, а решив и денес денот да го поминам на езерото, вели Трајче Миладинов, кого го сретнавме на една од платформите, со јадица в рака, а неговите пријатели на шега ќе додадат. Му личи, како вистински рибар е.
Златко од Скопје, пак, ги повел жената и детето, но на смеа ни објаснува, на риболов се оди сам, во спротивно ќе фатите само две рипчиња. Сепак, по мерењето утврдивме и дека не се работи за мали примероци, бидејќи едната имаше над три килограми.
Интересот на малиот Дејан, пак, кој тука дојде со неговите родители беше насочен кон импровизираната зоолошка градина. Тој уживаше во разгледувањето на зајаците, шатките, козите и срничката. Вниманието сепак, најмногу му привлече пони-коњчето за кое дознаваме дека е донесено од Војводина. Имало и ноеви, но тие не ја издржале зимата, ни објасни Раде Стојчевски.
Дознаваме дека езерцето кое прво било див ископ, направен со копање на бентонит руда е култивирано пред пет години од страна на неговиот зет, страсен риболовец кој учествувал на многу натпревари во Белгија, Шпанија и Италија.
Бројот на посетители секоја година е се поголем. Доаѓаат цели семејства, па и туристи од странство. Во склоп на центарот засега работи само ресторанот во која може да се нарачаат голем број јадења, кои потоа ако изразите желба ќе ви бидат сервирани и на самото езеро на една од платформите. Но, во перспектива, целта ни е да изградиме и бунгалови за сместување на гостите, како и базен, а во сопствена режија веќе градиме и црквичка, која ќе има и конаци, објаснува Стојчевски.
Реквизити наменети за најмладите посетители, исто така допрва ќе се постават. Колку децата да бидат мирни додека нивните татковци во тишина се обидуваат да фатат некое крапче, ако така може да се каже, бидејќи на самиот излез имавме можност да дознаеме дека некое од овие риби во езерото достигнуваат тежина и до 12 килограми. Колку изјавата е веродостојна, останува да проверат тие што ќе решат викендот да го поминат во еден ваков амбиент.
Radibush
Општината Ранковце и најголемото село под исто име, можеби, се само попатна станица меѓу Куманово и Крива Паланка, но за оние што од ова населено место тргнале кон планината Герман тоа е засигурно почетна станица на патот кон чиста, речиси недопрена и со еден збор незаборавна природна убавина. А патот кон планината, која можеби повеќе е позната по јадриот компир што тамошните жители го одгледуваат со децении, отколку по селата и околината која изобилува со реки и поточиња, навистина може да ви понуди несекојдневни доживувања. Ако некогаш случајно или намерно се најдете таму, нема да се разочарате. Амбиентот ќе ве одушеви, а уживањето ќе биде потполно, особено ако природата ја доживеете долж една река, позната во крајот како Радибушка река. 
Иако во Ранковце секој посетител е добредојден, а тукашните жители сакаат да муабетат седнати пред продавницата или кафеаната, каде што се одмораат од напорниот ден на нива, тргнавме да бараме она што го немаме во градовите, природа, наменета за секој што знае да ја почитува и да ужива во неа. На само три до четири километри возење по тесниот пат кон Герман, скршнуваме по земјениот пат за да се спуштиме до Радибушка Река. Таму дознавме има црква од 1859 година и живее попот на Ранковачката парохија, кој ги крстел сите деца и ги благословил сите бракови во крајот. Среде селото Радибуш, коешто е од растурен тип и познат по голем број маала во кои денес речиси и да нема куќа со млади семејства, навистина не пречека првиот човек на ова населено место. Пред куќата во чиј двор можевме да видиме кошнички за пчели и шатки како се шетаат низ реката, се запознавме со минатото на овој крај. 
-До седумдесеттите години тука имаше многу население. Луѓето се занимаваа со земјоделие и градежништво. Но, оттогаш почнаа нагло да се иселуваат во потрага по подобра иднина. Денес, селските маала се речиси празни, куќите се главно трошни, а нивните некогашни жители се враќаат само за викендите и празниците, да се потсетат на минатото и да уживаат во природата. Во целата парохија денес свадбите и крштевките во текот на годината можат да се избројат на прсти од една рака. Во селското училиште има тринаесет деца, кои учат само до четврто одделение, а во самото село има 13 ергени, сите невработени, па и невести веќе не доаѓаат..., ја раскажува приказната прота ставрофор, Стојко Јоксимовски, седумдесет и тригодиниот ранковачки парох.
Дознавме и дека по патот кон Герман секое село е налик едно на друго. Отошница, Гулинце, Пклиште, Станча и Герман. Многумина оттаму си одат во градовите, а речиси никој не се враќа, иако во селата има и струја и телефон.
Ја посетивме и селската црква Света Параскева, како што дознаваме изградена 1869 година, а обновена 1896 за времето на цара Султана Амида. 
Поминувајќи покрај црквата тргнавме по реката опкружна со зелени ливади, дрвја и карпи во разни форми, на кои можевме да забележиме колорит од сите пастелни нијанси. На нашиот пат среќаваме и други луѓе, мештани, но и викендаши. Оние што некогаш си отишле од селото, но носталгијата секогаш повторно ги враќала. Некои на реката си направиле и рибници, егзистенцијата и љубов кон природата велат, се добра комбинација. Некаде по пат среќаваме и напуштена воденица, во која некогаш тука на големо се мелело жито. Сега градбата стои како спомен на некое друго време.
Дознавме дека реката води кон местото меѓу мештаните познато како "бенд". Се прашуваме дали изразот некогаш порано сме го слушнале. Но наскоро од оние што се движеа во иста насока во овие спарни доцни летни денови дознавме дека се работи за водопад, и езерцето во карпите направено од мештаните со преградување на реката. Природна бања за оние што живеат во околината. И навистина местото ни остави силен впечаток. Затскриено и речиси недостапно ако не сте доволно вешти да се движите меѓу карпите. Џагор на луѓе и деца само за миг потсетуваше на времето од пред половина век. Или можеби и на осми август кога од речиси сите краеви на земјата потомците доаѓаат на селската слава Света Петка, кога во овој крај има собор. Чиниш, таму се сите оние што викендов се затекле во радибушките маала. Ја искористија можноста барем за миг да се разладат во езерцето, чија вода со својата проѕирност ги мами капачите. Од нив дознаваме дека бендот, всушност, е крајната станица на оваа река, бидејќи понатамошното движење ви го оневозможуваат карпите. Некаде во далечина го гледаме бачилото, и боровата шума. Мештаните велат, престојот во тој предел е лек за болните од бронхитис.
Како и да е, се вративме задоволни. Викендите во природа навистина се рај за жителите на градовите.
Rudjince
Селото Ругинце, кривопаланечко, со години битисува без детска смеа, заборавено од луѓето. Жителите одат по три километри и на магаре носат вода за пиење. Ниту знак ниту патоказ, само кривулеститот земјен пат е најава за селото кое лежи распрскано по ридот. Патот почнува лево од автопатот кон Страцин, и едвај се насетува по поројните дождови кои однеле најголем дел од него. Ругинце - едно од „камените“ села во овој крај брои дваесетина трошни куќи. Лево нè пресретнуваат една до две куќи, па таму угоре по ридот уште неколку други.
Дедо Ѓеро седи во зачадената соба, во неговата куќа на крајот од селото. Ќумбето не му чини, а тој сиротиот се обидува ручек да направи. Низ малото камено прозорче влегува сноп светлина, единственото светло во темната соба од камен. Онаков стар, подгрбавен осамен со болно око, намамува тага во нашите очи. Овој човек веќе четири години нема со кого муабет да си направи. Како детска играчка, како нешто најскапоцено тој повеќе од педесет години чува голем овален керамички ќуп во темниот амбар, и со нескриена радост го крева резето од вратата на амбарот и го споделува со нас со нас.
Седумдесет и шест годишниот дедо Ѓеро е изненаден од нашата посета, оти жив човек со години не стапнал тука. Ни вели:
„Што ќе гледате бре дедино. Младите сите избегаа, а старите изумреа. А јас тој сум еден што ме гледате и таков сум. Четири години како сум сам.“
Имаш ли бре дедо Ѓеро со кого да се скараш? - го прашуваме на смеа.
„Има еден „бесник“ во долната куќа, што цело село на нозе го крева,“ одговара тој .
Во оваа пустелија, неговата зеленчукова и овошна оаза, во бавчата во дворот, му помага да се прехрани за да преживее. “Пиперките годинава господ ги навади. Јас неможам да работам”, ни вели овој подгрбавен старец. Допирајќи го постојано болното око, тој ни се жали дека ич негледа со левото око, со десното гледал малку, ама од скоро ни со него не гледа.
“Го крпев лани окото во Скопје, операција правев, ама ништо не успеа. Никој неможе да помогне, пак си боли”, вели тој додавајќи: “Боли, ама па срам ми е да одам да досадувам, се млади деца по болниците, правнуци можат да ми бидат, а јас да ги мачам на 76 години да ме лечат”.
Пред четири години, ни раскажува, му починала женичката, а двајцата синови во Куманово му живеат. Го прашуваме дали доаѓаат одвреме навреме да го видат. Вели: „Доаѓаат, доаѓаат еднаш во три години!“ Тажно подзамижува.
Четвороножното дрвено столче со наслон, излитено и издлабено од седење, креветот и ќумбето што чади се сè што дедо Ѓеро поседува во ова селско царство. И овалниот керамички ќуп во темниот амбар. Ги привикнуваме очите на темнината, и ни треба малку време додека го забележиме навален на темниот агол.
Ќупот кај дедо Ѓеро изгледа величествено голем. Ни го одзема здивот кога го здогледуваме во темниот амбар. Наклатен во ќошето, потпрен со камења одоколу за да не се струполи, е „мало богатство“ за дедо Ѓеро кој со години го поседува. Ни го покажува радувајќи се како мало дете, му помагаме да го подисправи - оти самиот неможе и ни раскажува дека му се наоѓа ќупов за разни работи: те комиње си става внатре, те жито.
Седејќи на железниот кревет и со едната рака, држејќи го ќупот раскажува оти бил пронајден од неговата мајка која пасела овци на околниот рид. Вели дека во селото има уште вакви ќупови, а во некои куќи ги имаат и по неколку!
Сличен, но помал ќуп наоѓаме и во дворот на тетка Драга. Таа си го користи во домаќинството и веќе е напукнат. Покриен со камена плоча, во дворот пред куќата, личи на вистински украс. Драга вели дека го наследила од свекрва . - Немаат сите ќупови, кој има - има!, вели таа, раскажувајќи ни дека слушала од постарите дека ќуповите, кои се навистина огромни, биле со јажиња спуштани надолу по брдото. И таа како и дедо Ѓеро, верува оти горе на ридот некогаш имало некој град, во кој луѓе живееле, па веројатно ќуповите се останати од тогаш.
Додека пиеме кафе во домот на Драга, си муабетиме. Се се сведува на претпоставки. Гласно размислуваме дека можеби во ќуповите било чувано жито, кое потоа било закопувано на ридот, во земјата која како природен фрижидер го сочувала подолго време. Можеби пак, ни доаѓа напамет, дека за време на турско, кога бил собиран арач, селаните го криеле житото во ќуповите и го закопувале на ридот, за да сочуваат нешто за исхрана на своите деца. Тетка Драга молчеливо не гледа и вели : „Може имате право деца . И Ѓеро вели дека кога бил најден ќупот во него имало остатоци од жито.“ Драга раскажува дека некои луѓе од музеј скоро доаѓале, се распрашувале кај дедо Ѓеро за ќупот, сакале да го земат, ама тој не им го дал.
Селото е пусто , одамна нема детска смеа во него, оти нема ни училиште каде што ќе можат децата да учат. Старците што се останати немаат пензии : живеат од тоа што самите со две раце ќе го произведат. Драга живее во селото со својот сопруг. Има 60 години, ама од напорна работа се чувствува предвреме остарена . „Шеесетина години имам, ама неможам да одам. Нозете и рацете ме болат. Лекарите велат - реума мајче“, ни раскажува таа. Во селово ретко луѓе навраќаат, па секој што ќе дојде е добредојден за малку муабет. Селото спие во тишина, ама мирна, блага, спокојна. Само повременото рикање на магарето се слуша. Кај селскиот кладенец, од кој локалното население полни вода ја среќаваме Јагода, 84-годишна старица. Таа вели дека веќе триесетина години како е останата сама без мажот, кој починал, според неа, од се уште неразјаснети причини. Ни се жали дека живее без никаква пензија, пет деца исчувала, а со тага се сеќава дека шестите - близначињата и починале по раѓањето. Седиме на ѕитчето на ограденото манастирче на сред село од кое тече лековита вода. Ни раскажува дека порано тука доѓале многу луѓе за да се лечат од секакви болести. Над лековитата вода виснала крушка и се истурила од раѓање мали тркалезни зимски крувчиња.
Лево од нас, стар камен крст го привлекува нашето внимание.
„Уште кога дојдов, девојчиште бев, а тие тука кај крстот на собор се собираа, на св. Петка. Но некој ден на празникот голема вода паднала, ги поплавила казаните во кои било подготвувано јадењето, и народот од страв престанал да се собира на ова место. Порано многу народ доаѓаше и од други села идеа, ама сега никој веќе не навраќа во селото. Имаше времиња кога во селово имаше стотина куќи, сега дваесет ако останаа. Само старците што неможат да одат и ги влечат нозете како мене,“ вели Јагода.
Таа ни раскажува дека порано имало врвулица по ридовиве... Секаков народ доаѓал. Често со автомобили од Куманово доаѓале луѓе кои барале злато, па пребарувајќи го прекопале цел рид, кој таа го нарекува Велестрана. Ни раскажува за ќуповите пронајдени на ридот, одамнешни.
Ругинце изобилува со крушки, камења и трње. Лево од манастирчето се наоѓа селскиот кладенец длабок 3-4 метри од кој црпат вода за пиење. Некои водата ја имаат доведено до пред куќите, а некои од старците на магариња одат повеќе од три километри дневно за да полнат вода за пиење. Понатаму по тесната патека забележуваме повеќе кладенци, камени корита за перење, како и камени и дрвени поила за стоката. Сето тоа од памтивек. Низ селото нè пресретнуваат камени градби со мали прозорчиња. Над вратата на една таква градба забележуваме вдлабнатина во ѕидот - можеби некогаш тука го криеле кесето со златниците, ни поминува низ глава оваа мисла.
За камените градби на врвот на ридот селаните велат дека се од град, кој порано постоел и во кој живееле некои други луѓе, кои во нивната замисла се неверојатно силни и вешти мајстори. Дедо Ѓеро ја почешува старечката брада и вели : „Тие луѓе, овие огромни ѓумови ги носеле на раце, како што ние ги носиме бардачињата. Па можете да замислите, што народ бил тоа.“
Лаички ги разгледуваме камените зданија на ридот, под кој се протегаат пространи зелени ледини и пасишта. Одвреме на време наидуваме на еден метар високи оградени камени оградени простори. Ги има речиси насекаде по ридот. Можеби се бачила или мали бавчи направени од селаните, кои ги оградувале со камења за да ги заштитат од стоката што пасела наоколу. Ја прашуваме тетка Драга за нив, а таа незнае да ни одговори. Вели дека не ја држат нозете и дека никогаш не се качила на ридот, ниту пак, видела што има таму. Дедо Ѓеро нè следи и нè подиспраќа по калливото патче на заминување.
Го оставаме со ќупот, магарето и самотијата. Иако стар, ама оди па дури и поттрчнува, подавајќи ни јаболка и дуњи од дворот. Она што господ му дал за да преживее. Нè испраќа со погледот кон кривулестата патека кон ридот и се враќа на зачадената соба, на тишината и молкот, оставајќи ни ја длабоко во душата неговата последна желба: да го сликаме со бабата за последен пат, мислејќи на заедничка слика со гробот на неговата почината животна другарка.
ПРИЈАТЕН ВИКЕНД ВО КРИВОПАЛАНЕЧКО И КРАТОВСКО
Западниот дел на Македонија е прекрасен, тоа го знаевме, и го имавме видено. За источниот дел, за тамошните убавини, многу малку зборувавме, а уште помалку знаевме. Дали, пак, тамошните жители сфаќаат колку убавини, историја, митови приказни и вистини можат да им понудат на посетителите? Одиме за Кривопаланечко. Патот од Скопје до градот е сосема солиден.
По тој пат, некаде по напуштањето на Куманово, се наоѓа неодамна откриениот македонски „Стоунхенџ“. Но, не знаеме каде точно, па продолжуваме. За околу еден час пристигнуваме во Крива Паланка. Градот е необичен, искривен, змијовидно послан, од двете страни на реката, нормално, Крива Река. Како и повеќето Македонци, нашите познаници од градот топло нè пречекуваат и не го жалат нивното „потрошено“ време на нас. Се семстуваме во конаците на нивната гордост, манастирот „Св. Јоаким Осоговски“. Сместен над градот, на неколку километри од него, во подножјето на Осоговските Планини. Едноставно, ни се случува убавина.
Манастирот датира од деветнаесеттиот век. За историјата нема да ви зборуваме. Таа е напишана на влезот на манастирот. Но, распрашајте се за митовите, за преданијата врзани за овој манастир и за неговиот Светец-заштитиник, Јоаким Осоговски, кои одат многу поназад од 19-тиот век. Прашајте ја сестра Злата, која го посветила својот живот на овој и во овој манастир, прашајте го домарот Велин. Прашајте ги жителите на градот. Има толку топлина и магичност во тие преданија, се наежуваш. На пример, прашајте за муслиманскиот симбол поставен пред влезот на црквата, на оградата. Одете таму и прашувајте, откривајте.
Нашите познаници вечерта нè водат „во ноќен живот“. Сите се забавуваат, играат, сите пријатно изгледаат. Како да живеат во „идеално“ општество, без егзистенцијални грижи. Поминете една ваква ноќ во градот.
Сцени од Книгата на откровението од Новиот завет.
Се будиме в мугри, во конаците, да ја фатиме неделната литургија. Ислушајте ја неа, за тоа не мора да сте верник. Можете и да се исповедате.
Додека ловат, рибарите може да уживаат во комбинирани задоволства. Човекот на сликата се мези со шопска салата.
Околу пладне, повторно со нашите пријатни познаници, заминуваме на десетина километри надвор од градот, по патот за Куманово. Педесетина метри по Бензиската пумпа и Хотелот „Вулкан“, покрај патот, вртиме десно, за Рибникот „Биг фиш“.
Всушност, тоа е една убаво средена фарма, во западен стил на зборот, со богат рибник, со благородните пауни и со фазани, со диви свињи и зајаци, со пар ноеви… Има и ресторан, па можете да ручате, како што направивме и ние, свеж крап, или сом. Има и мавровска пастрмка и преспанска плашица… И јадења од повеќе видови месо. Пријатен ручек.
Го продолжуваме магичното патување кон Музејот за карпеста уметност под отворено небо. По патот за Куманово го гледаме патоказот за Кратово. Па, вртиме кон таму, лево, и на 5-6 километри повторно лево, откако ќе го здогледаме знакот што кажува каде се наоѓа овој музеј.
Знаци изгравирани во каменот. Некои од нив се во вид на подредени крстови
А на неколку стотина метри погоре, по земјениот пат, на околните карпи нашите дамнешни претци, од пред 35 до 40 века, ја оставиле нивната врска со нас, врска од минатото за иднинаната. На нив, просто кажано, можете да видите сликово писмо, со чудни знаци и симболи, нацртани соѕвездија… Дали се одгатнати, не знаеме.
Се враќаме на главниот пат за Кратово. По него продолжуваме да се движиме уште 5-6 километри. Ја бараме Куклица. По едно мосте, по необележан пат, вртиме десно.
Земјениот пат не води низ полупразни убави стари македонски села. 2-3 километри, и ете нè пред скаменетите свадбари или скаменетите војници, сеедно.
Повторно волшебство и повторно митови и легенди, вистини и приказни, сè на едно место. Карпите-кукли, издигнати по дваесетина метри, нудат единствена слика. И тие се едни од немите сведоци и врски со минатото на нашата земја. Нашите претци, немајќи објаснение за нивниот постанок, на нив гледале со страхопочит. Дури не се осмелувале да ја поминат реката оддалечена стотина метри од Куклите. За нив тие биле богови, тотеми. Преминувањето на реката било можно само ако се барало помош од нив.
Тоа е приказна. Има и легенда, или легенди.
Едната од нив кажува дека тука се скаменетите свадбари. Невестите од Горно Маало и од Долно Маало, за време на своите свадби не смееле да се погледнат. Но, еден ист младоженец закажал свадба и со моми од двете маала, во исто време. Сепак, невестата од Горно Маало посакала да види која е невестата и кој е зетот од Долно Маало. Здогледувајќи го нејзиниот свршеник на тоа место, се проколнала себеси и сите други: „Да се скаменам јас, но и сите околу мене“. И, ете ги таму, сè уште мистично опстојуваат. Или, како што кажува друга легенда, тоа се војници кои смрзнале тука, поминувајќи по ниските температури…
Има и вистина. Текстот на Вест за Куклица цитира неименувани научници кои мислат дека геоморфолошките фигури се формирале пред околу 10 милиони години од минерали што се растворливи во вода. Со ерозијата останала само цврстата материја и ситни парченца руда. Потоа приодата станала вајар на времето.
Или има уште вистини? Кој знае дали некогаш мистеријата ќе се одгатне!?
Kostoperski kamen
Arrival to the village of Mlado Nagorichane - first stop and visit to the well- known basalt slabs (volcanic or magma slabs) that are remnants from the volcanoes in this area that were once active. Visit to the Kostoperska rock at the bottom of which remains of a Neolithic settlement have been found. Continue to Tatichev rock, where the ancient observatory is located, at an altitude of 1013 m.
- Мегалитската опсерваторија Кокино, која НАСА ја рангираше на четвртото место во светот по важност, е преплавена е со најлон ќесиња, со ѓубре и за една година колку што нема истражувања на овој локалитет, теренот е запуштен. Грантот од 27.000 долари кој се доделува од Фондот на амбасадорот на САД за заштита на културното наследство е спас, вели раководителот на истражувањата, археологот Јовица Станковски.
хиерарахија на црквата, кога потписникот на овие редови ќе може слободно да дојде во Скопје и кога и таму ќе се слави Свети Сава, тогаш ќе можеме да разговараме и како браќа, пријатели, но и како соседи. Ова е дел од договорот на Бачкиот епископ Иринеј, што место дозвола за снимање го испрати на барањето на нашата редакција упатено до него, петнаестина дена пред 2 Август. 
